Աբաս Ա Բագրատունի (880 - 953, Տիգրանակերտ), Հայոց թագավոր (928-953), հաջորդել Է եղբորը՝ Աշոտ Բ Երկաթին, Սմբատ Ա-ի որդին, Բագրատունիների արքայական տոհմից։ Նախքան թագավորելը եղել է սպարապետ, իշխանանիստն էր Կարս քաղաքը։

Հայկ նահապետ (նաև Հայկ թագավոր, Հայկ դյուցազուն, Հապետոսթյան Հայկ), լեգենդար հերոս, հայոց անվանադիր նախնին։ Մովսես Խորենացին իր «Հայոց պատմություն» աշխատությունում գրի առնված ավանդազրույցում նրան անվանում է նախահայր։ Համաձայն Աստվածաշնչի՝ Հայկը Հաբեթի սերունդներից էր և այդ պատճառով երբեմն անվանվում է Հաբեթոսթյան Հայկ։

Ըստ Մովսես Խորենացու, Հայկը սերում է Նոյի կրտսեր որդի Հաբեթից, Հայկը Նոյի 5-րդ սերունդն է։

Մ. Խորենացին «Հայոց Պատմություն»-ում գրում է, որ Հայկը ապստամբեց Բաբելոնի տիրակալ Բելի դեմ, Վանա լճի մոտ Հայկը պատերազմեց Բելի դեմ, ջարդեց նրա զորքը, սպանեց նրան ու դրեց հայոց պետության հիմքը, ըստ այդմ՝ մեր երկիրը կոչվեց Հայք։

11-րդ դարի վրաց պատմիչ Լեոնտի Մրովելուին վրացիների ծագումը ներկայացնելիս նշում է որ, Հայկը որդին է Թորգոմի։ Ըստ նույն պատմիչի՝ Թորգոմը ուներ 8 զավակ։ Կովկասյան բոլոր ժողովուրդները, ըստ նրա, սերում են Թորգոմի զավակներից, նրանց մեջ առաջինը հայերի նախահայր Հայկն է, երկրորդ զավակը վրացիների նախահայր Քարթլոսն է (Kartlos), ապա՝ աղվանների և մյուսների։ Վրացիները Հայաստանը անվանում են Սոմխեթի (Սոմխիթի)։ Այս եզրույթը վրացի և հայ ուսումնասիրողները լուրջ ուսումնասիրել են, սակայն նրանց եզրակացությունները բավարար չեն և համահունչ չեն ինչպես Մովսես Խորենացու, այնպես էլ Լեոնտի Մրովելիի կողմից հիշատակվող Հայկ/Հայոս անվան և Հայաստան երկրի անվան ծագման ավանդաբանության հետ։

Արտավազդ Բ (հին հունարեն՝ Αρταβάσδης της Αρμενίας, մ.թ.ա. 1-ին դար, Մեծ Հայք - մ. թ. ա. 31կամ մ. թ. ա. 34, Ալեքսանդրիա), Մեծ Հայքի թագավորության արքայից արքա
Արտաշեսյանների հարստությունից, որը կառավարել է մ.թ.ա. 55-մ.թ.ա. 34 թվականներին։ Հայոց գահը ժառանգել է հորից՝ Տիգրան Մեծից, որի օրոք ստեղծվել էր Հայկական աշխարհակալություն։

Արտաշես Ա Բարեպաշտ (մ.թ.ա. 189 – մ.թ.ա. 160), Հայոց թագավոր մ.թ.ա. 189 թվականից։ Զարեհի որդին, Երվանդունի տոհմից։ Արտաշես Ա սելևկյան բանակում նախապես եղել է բարձրաստիճան զինվորական։ Սելևկյան թագավոր Անտիոքոս III Մեծը, Երվանդունիներից նվաճելով Հայաստանի զգալի մասը, մ.թ.ա. շուրջ 189 թվականին նրա կառավարիչ է կարգել Արտաշես Ա–ին։ Մագնեսիայի ճակատամարտում Հռոմից Անտիոքոս III–ի կրած պարտությունից հետո, Արտաշես Ա անկախ է հռչակել Հայաստանը և հիմնել նոր արքայատոհմ, որն իր հիմնադրի անունով պատմագրության մեջ կոչվում է Արտաշեսյան։

Արշակ Բ Արշակունի (անհայտ - մոտ 368), Մեծ Հայքի արքա (350-368)։ Տիրան Բ-ի որդին[2], Արտաշեսի և Տրդատի եղբայրը, Անոբի և Պապի հայրը, Արշակունիների արքայական հարստությունից։ Հաջորդել է հորը՝ Տիրան Բ-ին (339-350), ամուսնացել Փառանձեմ Սյունու հետ;

350 թվականին Ոսխայի ճակատամարտում հայ–հռոմեական ուժերը հաղթել են պարսից Սասանյան արքա Շապուհ Բ Երկարակյացին (309-379) և հարկադրել գերությունից ազատել հայոց թագավոր Տիրան Բ-ին։ Քանի որ Տիրանը կուրացվել էր, գահաժառանգ Արտաշեսը մահացել, իսկ մյուս որդին՝ Տրդատը, պատանդ էր Բյուզանդիոնում, ուստի Հռոմի և Պարսկաստանի համաձայնությամբ թագավորել է Արշակ Բ-ն։

Աշոտ Բ Երկաթ, Հայոց արքա (914-928 թվականներ), Սմբատ Ա-ի որդին, Բագրատունիների տոհմից։

Աշոտ Երկաթը Հայոց իշխանաց իշխան
Աշոտ Բագրատունուն բաժին հասավ ծանր գահակալության տարիներ։ Աշոտ Երկաթը քաղաքական ասպարեզ եկավ իշխանաց իշխանի պաշտոնում։ Իշխանաց իշխանի պաշտոնը, Բագրատունի առաջին չորս թագավորների օրոք(Աշոտ Ա, Սմբատ Ա, Աշոտ Բ, Աբաս՝ 887-953) զբաղեցրել են արքայական տան այն անդամներրը, որոնց ժառանգաբար անցնելու էր Հայոց գահը:Սմբատ Ա-ի օրոք իշխանաց իշխանի պաշտոնին նշանակվել են արքայի երկու եղբայրները՝ Շապուհը, հետո Դավիթը։ Այդ ժամանակ Սմբատ Ա-ն իր որդուն՝ Աշոտին, չէր կարող նշանակել Հայոց իշխանաց իշխան, քանի որ 897 թվականին ստիպված պատանդ էր տվել Ատրպատականի ամիր Աֆշինին և հետ էր ստացել 901 թվականին։ 903 թվականին, Աֆշինի մահվանից հետո, Ատրպատականի ամիր Յուսուֆը պատերազմում է Սմբատ Ա-ի դեմ, սակայն շուտով հաշտություն են կնքում։

Աշոտ Ա (820 - 890, Գուգարք), Բագրատունիների թագավորության հիմնադիր, հայոց առաջին Բագրատունի թագավորը (885-890 թթ.)։ Իշխանաց իշխան Սմբատ Խոստովանողի և Հռիփսիմե իշխանուհու որդին է, ունեցել է 4 եղբայր՝ Սմբատ, Շապուհ, Մուշեղ, Աբաս և երկու քույր։ Ամուսնացել է Կատրանիդեի հետ և ունեցել է 7 զավակ։ Նա անմիջականորեն իշխում էր իր պապի՝ հայոց իշխան Աշոտ Մսակերի կալվածքների հյուսիսում (Այրարատ), իսկ հարավը՝ Տարոնը, բաժին էր ընկել հորեղբոր որդիներին՝ Աշոտին ու Դավիթ Արքայիկին։

Սպարապետ և իշխանաց իշխան
855 թվականի համահայկական ապստամբությունից հետո փոխարինել է Հայոց սպարապետ Սմբատ Ը Խոստովանողին։ 855 թվականի ամռանը Բուղան ետ կանչվեց. ամբողջ իշխանությունը կենտրոնացավ Աշոտ Բագրատունու ձեռքում, ով 862 թվականին խալիֆայությունից ստացել է Հայոց իշխանաց իշխանի տիտղոսը։ Նույն թվականին Աշոտ Ա սպարապետությունը հանձնել է եղբորը՝ Աբասին։ Թուլացող Արաբական խալիֆայությունը Աշոտին է արտոնել ամբողջ Արմինիայի հարկահանությունը։ Աշոտի ձեռքում կենտրոնացավ երկրի վարչական, ռազմական և տնտեսական իշխանությունը, արաբական տիրապետությունը դարձավ ձևական։

Վարազդատ (ծն. և մահվան թթ. անհայտ մոտ 350-393-ից հետո), Հայոց Արշակունի թագավոր 374-378 թթ.–ին։ Հաջորդել է իր հորեղբոր՝ Պապ թագավորին։ Մանուկ հասակում Վարազդատին խնամել և դաստիարակել է Բաթ Սահառունին։ Պատանեկության տարիներին ապրել և կրթվել է Հռոմում։ Հունաստանում հաղթել է օլիմպիական խաղերում՝ բռնցքամարտի ոլորտում։ Հռոմի Վաղես կայսրը, ով կազմակերպել էր Պապ թագավորի սպանությունը, հայտարարում է, թե իբր ափսոսում է Պապի կորստյան համար, և քանի որ նրա որդիները մանկահասակ էին, գահին է բազմեցնում Արշակունի տոհմից Վարազդատին։

Գագիկ Ա (անհայտ - 1020), հայոց արքա (989-1020)։ Հայոց արքա Աշոտ Գ Ողորմածի և Խոսրովանույշ թագուհու երկրորդ որդին, Հայոց արքա Սմբատ Բ Տիեզերակալի կրտսեր, իսկ Լոռիի արքա Գուրգեն Ա Բագրատունու ավագ եղբայրը։ Սերվում էր Բագրատունիների թագավորական հարստությունից։

Հաջորդել է եղբորը՝ Սմբատ Բ–ին։ Կրել է «Հայոց, վրաց և աղվանաց շահնշահ» տիտղոսը։ Հենվելով երկրի տնտեսական և ռազմաքաղաքական հզորության վրա, հաջողությամբ շարունակել է պայքարը՝ Բագրատունյաց Հայաստանը միասնական թագավորության մեջ միավորելու համար։ Նրա գահակալության տարիներին Բագրատունյաց թագավորությունը թևակոխում է իր հզորության ու բարգավաճման բարձրագույնն շրջափուլ։ Գագիկ Ա-ն փորձում էր թագավորության կազմում միավորել երկրի էթնիկապես մատարր բոլոր պետական կազմավորումները։ Գագիկ Ա-ն մոտ 100 հազարանոց բանակ է ստեղծում, կազմակերպել է արքունի մշտական զորք։ Գրավել է Բագրատունիների թագավորությունից անջատված հայկական մի քանի գավառներ և Դվինը։ Արտաքին թշնամիների ներխուժման վտանգի դեմ Գագիկ Ա-ն զինական դաշինք է կնքել Տայքի Դավիթ Կյուրոպաղատի, վրաց Բագրատ և Գուրգեն թագավորների հետ։

(Երվանդ Արշակունի, Օրոնտես, մ.թ.ա. 3-րդ դար - մ. թ. ա. 200, Արմավիր, Այրարատ, Մեծ Հայք), Մեծ Հայքի արքա (220-201), Երվանդունիների արքայական հարստության վերջին թագավորը Մեծ Հայքում։ Մորական կողմից Արշակունի։

Երվանդ Դ Վերջինը Ստրաբոնի հիշատակած վերջին Օրոնտես թագավորն է։ Ըստ նրա Երվանդը հայտնի յոթ պարսիկներից մեկի՝ Հյուդարնեսի շառավիղն էր։

Ըստ Մովսես Խորենացու, գահակալել է 20 տարի։ Մ.թ.ա. 3-րդ դարի սկզբից հայկական միացյալ թագավորության տրոհման հետևանքով Երվանդի իշխանությունը սահմանափակվել է Մեծ Հայքի կենտրոնական և արևելյան շրջաններով։ Ըստ Մովսես Խորենացու գրի առած ավանդության Մեծ Հայքին տիրացած Վաղարշակ Արշակունու որդի՝ հայոց թագավոր Արշակի մահից հետո, հայ ավագանու նախաձեռնությամբ Մեծ Հայքի գահին նստած Երվանդ Դ-ն, Արշակի որդիներից կասկած ունենալով՝ բոլորին կոտորում է։

Լեոն Ա (11-րդ դար - փետրվարի 14, 1140, Կոստանդնուպոլիս, Բյուզանդական կայսրություն), Կիլիկիայի Հայոց գահակալ իշխան (1129-1137)։ Կոստանդին Ա–ի որդին, Ռուբինյանների իշխանական տոհմից։

1129 թվականին Թորոս Ա-ի և նրա մանկահասակ որդու՝ Կոստանդինի մահից հետո Կիլիկիայի իշխանական տան կառավարումը անցնում է Լևոն Ա-ին։ Լևոն Ա-ն ըստ Դեաբոլյան պայմանագրի տիրում էր Լեռնային Կիլիկիայի որոշ շրջանների և համարվում էր Բյուզանդական կայսրության ստորական։ 1129 թվականից հետո Ռուբինյան իշխանապետությունը պայքար է սկսում Դաշտային Կիլիկիայի համար և ձեռք բերում ազդեցիկ թշնամիներ՝ Բյուզանդական կայսրությունը, Դանիշմանյան ամիրությունը, Անտիոքի լատին իշխանապետությունը։ Միքայել Ասորու և Վիլհելմ Սուրացու հաղորդմամբ Թորոս Ա-ի մահից հետո Դաշտային Կիլիկիայի համար մղվող պայքարում հիշատակվում էր Բոհեմունդ Բ Անտիոքացին, ով Կիլիկիայում հետապնդում էր Հալեպի տեր Ռիդվանին։ Այս ժամանակ Բոհեմունդը հանդիպում է միմյանց դեմ պատերազմ մղող Լևոն Ա-ին և Դանիշմանյան տիրակալ ամիր Ղազիին։

Լևոն Գ (հունվարի 24, 1236 - փետրվարի 6, 1289, Սիս), Հայոց թագավոր Կիլիկիայում 1269 թ.–ից։

Հեթում Ա–ի ավագ որդին և հաջորդը։ Հեթումյան արքայատան երկրորդ գահակալը։

1256 թ.–ին Հեթում Ա 20–ամյա Լևոնին շնորհեց «ձիավոր ասպետի» կոչում և հռչակեց գահակից։ 1262 թ.–ին Լևոնը ամուսնացավ Լաբրոնի տեր Հեթում իշխանի դստեր՝ Կեռանի հետ։ Եգիպտոսի սուլթանության զորքի դեմ Սև լեռների շրջանում մղած մարտում արքայազն Լևոն գերվեց և բանտարկվեց, իսկ նրա եղբայր Թորոսը սպանվեց։ Հեթում Ա որոշ զիջումներից ազատեց Լևոնին։ Տարսոն քաղաքում նա օծվեց թագավոր, իսկ ծերունի հայրը մտավ Դրազարկի վանքը՝ իբրև կրոնավոր։ Լևոնի գահակալման սկզբնական տարիներին Կիլիկյան Հայաստանը գտնվում էր քաղաքական անբարենպաստ վիճակում։

Մուշեղ Ա (անհայտ - 984), Կարսի թագավորության հիմնադիրը 963 թվականից։

Աբասի (928-953) որդին և Աշոտ Գ Ողորմածի եղբայրը։ Իրեն թագավոր է հռչակել, երբ Աշոտ Գ Ողորմածը 961 թվականին Բագրատունյաց թագավորության մայրաքաղաքը տեղափոխել է Անի, իսկ Մուշեղ Ա-ին նշանակել Կարսի և նրա գավառի կառավարիչ։

Աշոտ Գ Ողորմածը Մուշեղ Ա-ի թագավորությունը ճանաչել է որպես իրեն ենթակա իշխանություն։ Աշոտ Գ Ողորմածի մահից (977) հետո Մուշեղ Ա-ն հավակնել է Բագրատունյաց շահնշահ (արքայից արքա) տիտղոսին, բայց Անիի ավագանին գահ է բարձրացրել մահացած թագավորի որդուն՝ Սմբատ Բ-ին։ Վերջինիս և Մուշեղ Ա-ի միջև վեճ է ծագել Աղտոձորի կարևոր լեռնանցքի և Շատիկ սահմանային ամրության համար, որը սակայն Դավիթ Կյուրոպաղատի միջնորդությամբ լուծվել է խաղաղ ճանապարհով։ Սմբատ Բ-ի դեմ Մուշեղ Ա-ն պատերազմի է հրահրել Դվինի ամիրա Սալարյան Աբուլ-Հայջային, սակայն վերջինս պարտություն է կրել Անիի մատույցներում։ Մուշեղ Ա-ն հավակնել է նաև Փառիսոսի թագավորության գահին, որի ապագա ժառանգն իր կինն էր՝ Սահակ Սևադայի դուստրը։

Պարույր Սկայորդի, (ծն. թ. Անհայտ, - մ.թ.ա. մոտ 630) Ասքանազյան իշխանության հիմնադիրը մ.թ.ա. 673-ից։ Սկայորդի իշխանի որդին։ Հին հայկ. հեղինակները Սկայորդուն (Սպակա) համարում են Սենիքերիմ թագավորի (մ.թ.ա. 705 - 681) վերջին տարիների ժամանակակիցը, որը Հայաստանում ապաստան է տվել Սենիքերիմի հայրասպան որդիներին։ ՈՒստի ենթադրվում է, որ Սկայորդին դաշնակցել է ՈՒրարտուի Ռուսա Բ արքային՝ ընդդեմ Ասորեստանի։ Ասորական, հին հունական և հայկական աղբյուրներում Պարույրը հիշատակվում է (աքքադ. Պարտատուա, հուն. Պրոտոթիես անուններով) որպես Ասորեստանի Ասարխադոն (մ.թ.ա. 681 - 668) և Աշշուրբանապալ կամ Սարդանապալ (մ.թ.ա. 668 - 633) թագավորների ժամանակակիցը։ Մ.Խորենացին գրում է, որ Ասորեստանի դեմ կռվում Պարույրն օգնելով Մարաստանի Վարբակես (ըստ Հերոդոտոսի՝ Հարպագ, իսկ ըստ Կտեսիաս Կնիդացու՝ Արբակ) թագավորին, փոխարենը նրանից ճանաչվել է թագավոր։

Շամ Երվանդական, արևմտյան իրականության մեջ հայտնի է որպես Սամոս կամ Սամես Երվանդունի, Հայաստանի սատրապ, ապա՝ Ծոփքի և Կոմմագենեի միացյալ հայկական թագավորության արքա։ Կառավարել է մ․թ․ա․ 260-մ․թ․ա․ 240 թվականներին, հաջորդելով հորը՝ Երվանդունիների կրտսեր ճյուղի ներկայացուցիչ Երվանդ III-ին։ Շարունակել է Աքեմենյաններից անկախացած երկրների ինքնուրույնության պահպանության և կենտրոնացված պետականության ստեղծման հոր վարած քաղաքականություն։

Հիմնադրել է Կոմմագենեի թագավորության

Սմբատ Բ Տիեզերակալ (10-րդ դար - 989, Անի), Հայոց թագավոր 978 թվականից, Բագրատունիների արքայատնից։

Հայոց Սմբատ Բ Տիեզերակալ թագավորի գահակալության շրջանը (978-989 թվականներ) բեկումնային էր Բագրատունյաց թագավորության պատմության մեջ։ 978 թվականին Անիում գահ է բարձրացել Սմբատ Բ Տիեզերակալը, որին վիճակված էր բախվել հայոց թագավորության շրջակա երկրներում տեղի ունեցող փոփոխություններից բխող մարտահրավերներին և ավատատիրական մասնատվածության ծանր հետևանքներին։

Տիգրան Գ, (ծն.թ. անհայտ մ.թ.ա. 50 ական. թթ..–մ.թ.ա. 8), Հայոց թագավոր մոտ մ.թ.ա. 20 թվականից։ Արտաշեսյան հարստությունից, Արտավազդ Բ–ի որդին։ Հաջորդել է ավագ եղբորը՝ Արտաշես Բ–ին։ Մ.թ.ա. 34 թվականին հոր և կրտսեր եղբոր՝ Արտավազդի հետ, Անտոնիոսը գերեվարել է Եգիպտոս։ Մ.թ.ա. 31 թվականի Ակտիումի ճակատամարտից հետո Գայոս Օկտավիանոս կայսեր կարգադրությամբ տարվել է Հռոմի և դաստիարակվել նրա պալատում։ Տիգրան Գ Հռոմի ձեռքին դարձել է հայկական գահի հավակնորդ, ընդդեմ Արտաշես Բ–ի, որը վարում էր հակահռոմեական քաղաքականություն։ Արտաշես Բ–ին տապալելու և Տիգրան Գ–ին գահ բարձրացնելու նպատակով, մ.թ.ա. 20 թվականին Օգոստոս Օկտավիանոսը իր որդիների գլխավորությամբ խոշոր բանակ է ուղարկել Հայաստան։ Նույն ժամանակ, հռոմեական կողմնորոշում ունեցող ուժերը դավադրաբար սպանել են Արտաշես Բ–ին և դիմել Օգոստոս Օկտավիանոսին, խնդրելով Տիգրան Գ–ին հռչակել Հայոց թագավոր, որն իրականացրել է Տիբերիոսը։ Այդ քայլը Հռոմում դիտվել է մեծ նվաճում և շուքով նշել։ Հայաստանը թուլացնելու նպատակով Հռոմը նրանից անջատել է Ատրպատականը և այնտեղ թագավոր հռչակել իր դրածո Արիոբարզանին։ Սակայն Տիգրան Գ չի դարձել Հռոմի հլու կամակատարը։

Աշխեն, հայտնի է նաև որպես Աշխեն թագուհի (հայ. ՝ Աշխեն), Հայոց թագուհի, III-IV մ.թ.ա պատկանում է Արշակունիների տոհմին ՝ ամուսնանալով Հայաստանի թագավոր Տրդատ Գ - ի հետ ։

Աշխենը սարմատական ծագում ունեցող միապետ էր ։ Նա Ալանների թագավոր Աշկաթարի դուստրն ու հայտնի զավակն էր, որը նաև հայտնի է որպես Աշխադար անանուն կնոջից ։ Աշխենի ծննդյան ստույգ տարեթիվը հայտնի չէ, դա տեղի է ունեցել մոտավորապես 260-280 թվականներին և նա մեծացել է Ալանիի Թագավորությունում ։ Տրդատ իիի-ի հետ ամուսնանալուց առաջ նրա երիտասարդության մասին քիչ բան է հայտնի։

Աշխեն անունը հայկական իգական անուն է ։ Գալիս է aksen "մոխրագույն" կամ Zend akhsaena բառից, որը նշանակում է" սև "կամ"կապտավուն սև":

Տրդատ իիի - ը եղել է Հայաստանի հռոմեական հաճախորդ թագավորը 287-330 թվականներին։ 297 թվականին Տրդատ Գ-ն ամուսնացավ Աշխենի հետ, երբ Տրդատ Գ-ն հռոմեացիներից ստացավ Հայաստանի ինքնավարության երաշխիքը և զերծ էր Սասանյան դավադրություններից, իսկ կովկասյան ցեղերի արշավանքները դադարեցին ։ Երբ Տրդատ Գ - ն ուզում էր Աշխենին հրավիրել նրա հետ ամուսնանալու, նա իր Զորավար Սմբատին ՝ բագարատի հորը, ուղարկեց Աշխենին ալանիի Թագավորությունից բերելու ։ Երբ Աշխենը ժամանեց Հայաստան, Տրդատ Գ-ն հրամայեց, որ Աշխենը մակագրվի որպես Արշակունի, մանուշակագույն հագնի և պսակի, որպեսզի դառնա Թագավորի հարսնացուն[4] ։ Աշխենը ստացել է Արշակ և Թագուհի տիտղոսները։ Այս տիտղոսները, որոնք տրվել են Աշխենին, օգտագործվել են այն բարձրագույն պատիվներն արտահայտելու համար, որոնց համար կինը կարող էր բարձրացվել Հայաստանում: Աշխենը թագավորից ունեցել է երեք զավակ ՝ որդի Խոսրով Գ անունով, դուստր ՝ Սալոմեոս անունով և անանուն դուստր, որն ամուսնացել է Հայ Առաքելական եկեղեցու կաթողիկոսներից Սուրբ Հուսիկ Ա-ի հետ ։

Կատրանիդե Բ – ն (990-1020 թթ.) Գագիկ Ա Բագրատունի թագավորի կինն է, որի գահակալությունը հայկական միջնադարի ոսկե դարն է, և Սյունյաց Հայոց իշխանության տիրակալ Վասակ Ա-ի դուստրը ։ Հայտնի է, որ բարեպաշտ Կատրանիդեն Անիի Մայր տաճարի կառուցման Էստաֆետն ընդունել է Սմբատ Բ-ից նրա մահից հետո, որը հազիվ է հասցրել վայր դնել ընդարձակ Եկեղեցու հիմքը: Այս գործը հանձնարարվել է կայսերական փառքով պսակված հայ ճարտարապետ Տրդատին ։ Ցավոք, Կատրանիդ II-ի մասին շատ տեղեկություններ չեն պահպանվել ։ Կատրանիդեի և Գագիկի միությունից են ծնվել Հովհաննես-Սմբատ և Աշոտ Դ քաջերը։

Զաբել (հայ. ՝ Զաբել) հայտնի է նաև որպես Իզաբելլա Ռուբինյան (հայ. ՝ Իզաբելլա) և Իզաբել (հայ. ՝ Իսաբել) (հունվարի 27/25, 1216/1217 — հունվարի 23, 1252), Կիլիկյան հայկական թագավորության Երկրորդ թագուհին, Կիլիկյան Հայաստանի թվով տասներորդ կառավարիչը։ Սերում էր Ռուբինյանների (Ռուբենյանների) տոհմից ։

Զաբելը ծնվել է մոտավորապես 1216/17 թվականի հունվարին ։ Եղել է Լևոն թագավորի և նրա երկրորդ կնոջ ՝ Սիբիլի միակ դուստրը։

1219թ. մայիսին վախճանվել է Կիլիկիայի Լևոն թագավորը: Մահվան մահճում գտնվելիս նա հասցրել է արտասանել իր ժառանգի անունը, պարզվել է, որ դա նրա դուստր Զաբելն է ։

Շուտով, պետության ամրապնդման նպատակով, ռեգենտը որոշեց Զաբելին ամուսնացնել Անտիոքի կառավարիչ Բոեմունդ IV-ի որդիներից մեկի ՝ Ֆիլիպի հետ ։ Ամուսնության հիմնական պայմանը ռեգենտ Կոնստանտինի պահանջն էր ՝ փեսացուի կողմից հայկական դավանանքի ընդունման և հայկական ավանդույթների նկատմամբ հարգալից վերաբերմունքի մասին ։ Ֆիլիպը համաձայնվեց, որից հետո 1222 թվականի հունիսին Սիսում տեղի ունեցավ Անտիոքի Ֆիլիպի և Զաբելի ամուսնությունը ։ Նորընծա ամուսինը Կիլիկիայի արքայազն կոնսորտ է ճանաչվել։ Սակայն Ֆիլիպը չպահեց իր խոստումը։ Վիրավորելով հայերի ազգային զգացմունքները ՝ նա արհամարհանքով էր վերաբերվում հայկական ավանդույթներին։ Միևնույն ժամանակ, իր ժամանակի մեծ մասն անցկացնելով Անտիոքում, Ֆիլիպը բացահայտորեն հովանավորում էր Լատինական բարոններին ։ Ֆիլիպի գործողությունները դժգոհություն առաջացրեցին ինչպես ժողովրդի, այնպես էլ կիլիայի Թագավորության ազնվականության շրջանում: Արդյունքում, երեք տարի անց, նա բանտարկվեց, որտեղ էլ մահացավ:

1226 թվականին ռեգենտը, չնայած Զաբելի դիմադրությանը, Նոր կաթողիկոս Կոստանդին Ա-ի օրհնությամբ նրան ամուսնացնում է իր կրտսեր որդիներից մեկի ՝ Հեթումի հետ ։ Այսպիսով Կիլիկիան ստացավ նոր թագավոր Հեթում Ես-ը, որը դարձավ Հեթումյանների Կիլիկյան երկրորդ թագավորական տոհմի հիմնադիրը ։

Զաբելը մահացել է 1252 թվականի հունվարի 23-ին, որից հետո թաղվել Դրազարկ վանքում ։